Hoe kun je leerlingen online motiveren vanaf de keukentafel. Heel simpel. Door duidelijk te zijn en te zorgen voor een zo interactief mogelijke les. Niet anders dan in een gewone klassensituatie. Dus daarom altijd bij iedereen de camera aan. “In een klas zitten leerlingen toch ook niet achter een zwart gordijn?”

“Ik wil geen chat tijdens een online les”, zegt Anneke de Koning. “Laat leerlingen als ze een vraag hebben een hand opsteken, een digitale of gewone. Je ziet ze allemaal toch? Met een gallery view simuleer je de klassituatie op een zo natuurlijk mogelijke manier.” Met een chat heb je ineens twee communicatiekanalen. Zij hoort verhalen over scholen waar ze alle studenten uit een jaar in een online klas persen. Twee docenten zitten achter het scherm. Eentje vertelt, de ander doet de chat. Dat geeft niet echt interactie. “De psychologische afstand is te groot. Leerlingen krijgen zo niet het gevoel ergens bij te horen. Persoonlijk contact, zoals in een gewone klassensituatie ontbreekt. Ze stellen vragen in de chat en krijgen antwoord van een andere docent. Een leerling in de klas stuur je tijdens de les toch ook geen appje of smsje.”

Deci en Ryan
Anneke de Koning doceert aan verschillende hogescholen. Ook geeft zij docenten les over online lesgeven. Tijdens het online congres ‘Lesgeven op afstand’ van Academy4learning gaf zij de masterclass ‘Leerlingen motiveren vanaf de keukentafel’. Zij opende die met de motivatietheorie van Deci en Ryan. Dat model bestaat kortweg uit drie onderdelen: relatie (‘ik hoor erbij’), competentie (‘ik kan het’) en autonomie (‘ik kan het zelf’). Bij relatie draait het om de verhouding die de leerling heeft met de leraar en de groep. “Onzekere of angstige leerlingen zijn minder gemotiveerd, omdat ze zich niet okay voelen.” Bij competentie gaat erom dat een leerling vertrouwen heeft en houdt. Consequent zijn en feedback geven zijn hierbij erg belangrijk. “Bied leerlingen zekerheid. Dat verhoogt hun competentiegevoel en daarmee hun motivatie.” Autonomie draait om zelfbepaling. Hoe ze een opdracht of toets mogen uitvoeren. Belangrijk om te weten. Het model van Deci en Ryan richt zich vooral op intrinsieke motivatie, oftewel motivatie die vanuit mensen zelf komt. Bij extrinsieke motivatie moet je iets doen van buitenaf. Noem het welwillendheid versus verplichting. ‘Ik wil later geneeskunde gaan studeren en daarvoor heb ik wiskunde nodig, dus ja, daarom leer ik er zo hard voor’ versus ‘Ik vind wiskunde vreselijk, maar ik moet een voldoende halen anders blijf ik zitten’. 

Zwart gordijn
Leuk zo’n theorie, maar kom op, voelde je vanuit de groep, geef me praktische tips. Deelnemer Anton: ‘Leerlingen noemen hun naam regelmatig niet, ze beginnen gewoon met een vraag. Dan weet ik niet direct wie dat vraagt. Vaak ook zie ik ze niet, omdat ze hun camera niet aanhebben.’ Die zwarte schermen vormen voor veel docenten echt een probleem, vindt Piet. Anton aanvullend: ‘Leerlingen hebben vaak tijdens de les meerdere beeldschermen waarop ze kijken. Je weet dus niet wat ze precies aan het doen en in hoeverre ze bij de les betrokken zijn.’ Deelnemer Kim: ‘Soms ook heb je een discussie die helemaal verzand, ja, wat moet je dan doen’. De Koning: “Dit is in mijn ogen nou net het probleem. Veel docenten werken zonder camera’s. Ze zeggen, die camera, daar begin ik niet aan, dat geeft gedoe. Omdat ik bang ben dat leerlingen dan zeggen, ik wil niet in beeld, privacy. Ik krijg dat tijdens mijn trainingen herhaaldelijk van docenten terug.” Haar advies: verduidelijk vooraf aan leerlingen waarom je wilt dat de camera’s wel aangaan. ‘Ik wil graag contact met jullie. Als ik jullie zie en hoor kan ik beter uitleggen en zien of jullie mij hebben begrepen, en daar ook beter op inspelen. In een fysieke klas zitten jullie toch ook niet achter een zwart gordijn?’ 

Klassensituatie nabootsen
Als je een leerling niet ziet of hoort, kun je geen of moeizamer een relatie met hem beginnen. Dat is de eerste stap in dat model van Deci en Ryan. En ja, wanneer je die stap al niet online kunt zetten, hoe moet je dan verder bouwen. De Koning: “Toon oprechte interesse. Leerlingen moeten echt het gevoel krijgen dat jij ze wilt helpen om ze verder te laten komen.” Wanneer zij iemand tijdens een les heeft gemist, stuurt zij altijd een mailtje: ‘Waar was je? Gaat het okay? Ik zou het fijn vinden als je er de volgende keer weer bent’. Gewoon vanuit belangstelling, niet vanuit een straf ofzo. “Wanneer leerlingen langer wegblijven, bel ik. Probeer ik te achterhalen wat er speelt en wat ik kan doen om de les eventueel voor hen wel interessant te maken. Ik leg het ook uit wat het hen oplevert om mee te doen. Opdat ze het belang van die online les inzien. Het zijn eigenlijk dezelfde dingen die je in de klas doet. Dat is toch echt wel mijn centrale boodschap: boots online zoveel mogelijk die klassensituatie na.”

Matje
Alleen zenden, blijkt niet echt motiverend voor leerlingen. De Koning: “Maak de les meer actief. Betrek de leerlingen. Iedereen krijgt altijd minimaal een keer de beurt. Zo zijn ze meer alert, omdat ze elk moment een vraag kunnen verwachten.” Met alleen een lang verhaal vertellen (“Vijf à tien minuten zenden, dat is echt wel het matje”), houd je leerlingen online nog moeilijker vast dan in de klas. Stimuleer liever de onderlinge interactie. Laat leerlingen elkaar een beurt geven. Laat ze elkaar bevragen. Heeft iemand uit de klas een stellige mening? Vraag (hand omhoog) wie het met hem eens is en start een discussie. “Maak online onderwijs nog leuker voor ze.” Laat de inhoud en opdrachten zoveel mogelijk aansluiten bij hun belevingswereld.” Wiskunde, prima, maar hoe kun je dat in de dagelijkse praktijk of later voor je vervolgstudie toepassen. Het is veel lastiger iets te leren waarvan je niet weet wat je daaraan hebt. En ja, waar motiveer je een klas vooral mee, met duidelijkheid. Dat is online zeker even belangrijk dan fysiek. “Vertel vooraf wat je van je leerlingen verwacht, wat jij van plan bent en wat de leerlingen kunnen verwachten. Waarom doe je wat je doet en what’s in it for them. Verduidelijk ook hoe de toets eruitziet. Zodat de leerlingen vanaf de eerste les weten wat er gaat komen en wat jij daarbij van hen verwacht.”

Drie handige online tools
“Een HUE HD Camera kun je buigen. Als je een verhaal vertelt, richt je die op je gezicht. Als je op tafel iets wilt tekenen of je verhaal visueel ondersteunen, richt je die op tafel. Dan druk je op een knopje waardoor het beeld spiegelt. Met de Whiteboard-functie op Teams en Zoom kun je het schoolbord nabootsen. Je vindt die onder de share-knop. Je sluit een tablet aan en krijgt dan een soort schoolbord. Docenten vinden dat superfijn. Iets uitleggen zoals ze dat op een schoolbord doen. Ook fijn: interactieve tools als Mentimeter, Lessonup, Padlet en Socrative. Daarmee kun je alle leerlingen tegelijk een antwoord laten geven op een vraag. Iedereen is dan actief betrokken bij de les. Een docent kan daarna het antwoord bespreken.”